Κυκλάδες - Δήλος - Ρήνεια - ΜΥΚΟΝΟΣ ΜΥΚΟΝΟΣ

Η Δήλος και η Ρήνεια της Μυκόνου

Γεωγραφικά Στοιχεία

Χαρακτηρισμός τόπου UNESCO - Μνημείο παγκοσμίου κληρονομιάς, Αρχαιολογικός χώρος, Αρχαίο Θέατρο, Προϊστορικός οικισμός, Αρχαία ονομασία, Αρχαίο Στάδιο, Οικισμός, Λιμάνι

Αλλες ονομασίες ΟΡΤΥΓΙΑ, ΧΛΑΜΥΔΙΑ, ΚΥΝΘΙΑ, ΑΣΤΕΡΙΑ (Αρχαία), ΜΙΚΡΕΣ ΔΗΛΕΣ (Ντόπια ονομασία)

Ταχ. Κωδικός 84100

Τηλ.+30 22890

Υψόμετρο112 μέτρα

Γ. Μήκος25^o 15" 55,24"

Γ. Πλάτος37^o 23" 55,61"

Το νησί Δήλος που μαζί με την γειτονική της Ρήνεια ονομάζονται Δήλες από τους Μυκονιάτες και ξεχωρίζουν απο το επίθετο Μικρές , την κυρίως , την ιερά Δήλο ,από τις Μεγάλες , την Ρήνεια .

Οι κάτοικοι και των δυο : Δηλιανοί .

Τα νησιά ανήκουν στον Δήμο Μυκόνου και τα κτίσματα τους , κυρίως ο μη ανασκαμένος αρχαιολογικός χώρος της πρώτης και ενα μεγάλο μέρος του της δεύτερης , χωρισμένος σε παρτίδες , νοικιάζονταν με πλειστηριασμό κάθε επταετία σε Μυκονιάτες χωρικούς .

Τα καλλιεργούσαν παράληλα με τα δικά τους μεταφέροντας κάθε τόσο και τα ζώα τους για τις σχετικές αγροτικές εργασίες ή τα βοσκήματά τους για βοσκή ή βόδια για το ζευγάρισμα και τα υποζύγια για το αλώνεμα- . Τα μετάφεραν με μεγάλες βάρκες ή μικρά καϊκια , βενζινοκάικα αργότερα. .Εκτός από τα χωράφια είχαν και μποστάνια , και ονομαστά είναι για την Μύκονο τα Δηλιανά πεπόνια , οι κριθαρίτες . Παλαιότερα συνεννοούνταν οι πρόσκαιροι κάτοικοί τους με την Μύκονο ανάβοντας συνθηματικές φώτιες για το τι χρειαζόνταν εκεί για να τους πάει η βάρκα , το καϊκι , να τους μεταφέρει τα ζώα τους ή και τους ίδιους .

Στις Μικρές Δήλες υπήρχαν και υπάρχουν μόνο τα σπίτια των φυλάκων (ετος βέβαια από το αρχαιολογίκο Μουσείο , τον ξενώνα ,το σπίτι του Επιμελητή Αρχαιοτήτων ) που είχε χτίσει η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών απο το 1870 κι εδώ , οταν άρχισε τις ανασκαφές της . Επίσης ένα η δύο μικρά «χωριά» (αγροτικά σπίτια ενοικιαστών των «παρτίζων» .

Ελάχιστα άλλα «χωριά» , που δεν τα περιποιούνταν και τόσο γιατί ήσαν πρόσκαιροι οι κάτοικοί τους με κέλια για τα ζώα τους , τυροκομειούς κ.λπ. και πέντε εκκλησίες ξωκλήσια μονόκλινα με καμαρωτή σκεπή (άης-Νικόλας .αγιά-Τριάδα ,Θεοτόκο ), στις Κάτω ή Μεγάλες Δήλες , ιδίως τις πεδινές , που χωρίζονται με κάποιο «λαιμό» απο τις Απάνω ορεινές . Στις Απάνω Δήλες ευδοκιμεί το μιγάδι (στάρι με κριθάρι ανάμεικτα , που σπέρνεται τον Μάρτη , ο τριμηνίτης )

Όλοι η Μύκονο είναι το νήσι μας και οι Δήλες και το Χταπόδι και τα Πρασονήσια (δύο ξερονήσια ΝΔ ανάμεσα Μυκονού και Δήλες , στο μπουγάζι ,το Τραονήσι προς τα ΝΑ)

""ΔΗΛΟΣ"" στα αρχαία ελληνικά σημαίνει ο "ορατός - φανερός" . Στο νησί αυτό η Λητώ γέννησε τον ΑΠΟΛΛΩΝΑ και την ΑΡΤΕΜΗ . Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι στη Δήλο το φως του ήλιου έχει την μεγαλύτερη διαύγεια σε όλη τη Γη.

Η Δήλος είναι 3.5 χλμ. Ν.Δ. απο την Μύκονο. Κάθε μέρα εκτός της Δευτέρας καραβάκια απο την Μύκονο πηγαίνουν στην Δήλο . Το ταξίδι διαρκεί 30" . Η Δήλος ήταν το οικονομικό , εμπορικό και θρησκευτικό κέντρο της Αρχαίας Ελλάδας περισσότερο απο 1000 χρόνια . Ο πληθυσμός της τον 1ο π.χ. αιώνα έφτανε τους 20000

ΔΗΛΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ:

Η περίοδος της παρακμής χαρακτηρίζεται από το γεγονός, ότι οι Αθηναίοι θα θελήσουν να πουλήσουν το νησί, δεν θα βρεθεί όμως αγοραστής. Τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες ο οικισμός του νησιού συρρικνώνεται και η Δήλος θα γίνει ξανά «άδηλος». Ότι απέμεινε από την παλαιά δόξα λεηλατείται σε μία σειρά αλλεπάλληλων καταστροφών: το 727 μ.Χ. από τον εικονομάχο αυτοκράτορα του Βυζαντίου Λέοντα τον Ίσαυρο, το 769 μ.Χ. από τους Σλάβους και το 821μ.Χ. από τους Σαρακηνούς. Η Δήλος δεν είναι πια παρά ένας απέραντος ερειπιώνας. Καθ όλο το Μεσαίωνα θα υπηρετήσει τα γύρω νησιά αποκλειστικά ως τόπος προσπορισμού οικοδομικού υλικού, ενώ θα μετατραπεί σε μία τεράστια ασβεστοκάμινο, όπου μαρμάρινα μνημεία και γλυπτά λιώνουν για την παραγωγή ασβέστη.
Η Δήλος θα ξαναβγεί από την αφάνεια μόλις τον 19ο αιώνα, όταν οι αρχαιόφιλοι θα αρχίσουν όλο και πιο συχνά να επισκέπτονται το νησί. Οι ανασκαφές θα αρχίσουν το 1873 από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Συνεχίζονται ακατάπαυστα μέχρι σήμερα έχοντας αποκαλύψει έναν αχανή αρχαιολογικό χώρο, έναν πραγματικό παράδεισο για όποιον θέλει να μελετήσει τη θρησκευτική και αστική ζωή των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων.

Η αποβίβαση γίνεται σήμερα στη θέση του αρχαίου λιμανιού, στη δυτική πλευρά του νησιού. Μπροστά από την αποβάθρα βρίσκεται η πλατεία των Ερμαϊστών ή Κομπεταλιαστών (ένωση Ρωμαίων απελεύθερων και δούλων), μία ανοικτή πλακοστρωμένη πλατεία με βωμούς ναϊσκους και καταστήματα, όπου ήταν εγκατεστημένες οι συντεχνίες των Ιταλών εμπόρων. Από εκεί ο αρχαίος δρόμος περνάει δίπλα από δύο στοές, η μία του Μακεδόνα βασιλιά Φιλίππου Ε και η άλλη των βασιλέων της Περγάμου. Ήταν εμπορικές στοές με καταστήματα, ενώ στη στοά του Φιλίππου εγκαθίσταται από το 166 π.Χ. η έδρα των επιμελητών του εμπορίου. Πίσω από τη νότια στοά υπήρχε η «Αγορά των Δηλίων», μία τεράγωνη πλατεία. Η Ιερά Οδός μεταξύ των δύο στοών μας φέρνει στο ιερό του Απόλλωνα.
Η πρόσβαση γινόταν μέσα από ένα μνημειακό πρόπυλο. Θα πρέπει να φανταστούμε το τέμενος του θεού αρχικά ως έναν ανοικτό χώρο που με την πάροδο των αιώνων γέμισε με κτίσματα ναούς και στοές. Ο «οίκος των Ναξίων» είναι το πρώτο κτίσμα που συναντάμε στο αριστερό μας χέρι και ένα από τα παλαιότερα της Ιωνικής Περιόδου του Ιερού. Υπήρχε εκεί ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ. Μερικά μέτρα βορειότερα φτάνουμε στους τρεις ναούς του Απόλλωνα, με τον αρχαιότερο να χρονολογείται στον 6ο αιώνα π.Χ. Ο νότιος ναός, γνωστός ως «ναός των Δηλίων» ήταν και ο κυρίαρχος ναός του ιερού και ο επίσημος ναός της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Παρότι το κτίσμα άρχισε το 478 π.Χ., οι εργασίες σταμάτησαν δύο δεκαετίες αργότερα, όταν το συμμαχικό ταμείο μεταφέρθηκε στην Αθήνα. Ο ναός αυτός δεν θα ολοκληρωθεί παρά έναν αιώνα αργότερα.
Στη βόρεια πλευρά των ναών, πέντε ναϊσκόμορφα κτίσματα αποτελούσαν τους λεγόμενους «θησαυρούς», όπου η κάθε πόλη εξέθετε τα αφιερώματά της. Γνωρίζουμε ότι ο ένας από αυτούς ανήκε στους κατοίκους της Καρύστου και ένας δεύτερος σε αυτούς της Κέας.
Τα δημόσια διοικητικά κτίρια της πόλης δεν θα μπορούσαν να βρίσκονται μακριά από τους ναούς. Ανατολικά των ναών έχουν ανασκαφεί δύο ανεξάρτητα κτίρια που έχουν ερμηνευτεί ως «βουλευτήριο» και «πρυττανείο», ενώ πίσω ακριβώς από αυτά βρίσκεται το «μνημείο των Ταύρων». Πρόκειται για ένα επίμηκες, εξαιρετικά ιδιόμορφο κτίσμα με το μήκος του να φτάνει τα 68 μέτρα. Ανεγέρθηκε γύρω στο 300 π.Χ. για να στεγάσει, όπως πιστεύεται, μία πολεμική τριήρη που αφιέρωσε στο ιερό πιθανότατα ο βασιλιάς της Μακεδονίας, Δημήτριος Πολιορκητής μετά από κάποια ναυτική του νίκη. Η βόρεια πλευρά του ιερού πλαισιωνόταν από την τεράστια στοά του μακεδόνα βασιλιά Αντιγόνου Γονατά μήκους 120 μέτρων. Αντίθετα με τις κοινές στοές, η στοά του Αντιγόνου δεν είχε εμπορικό χαρακτήρα. Αποτελούσε η ίδια ένα ανάθημα στο πανελλήνιο ιερό και στέγαζε τα αφιερώματα της μακεδονικής δυναστείας. Έξω από τον περίβολο του ιερού, στο ανατολικό πέρας της στοάς βρίσκεται το Στοιβάδειο, χώρος λατρείας του θεού Διονύσου, με τους υπερφυσικού μεγέθους φαλλούς στημένους πάνω σε πεσσούς.
Στοές πλαισίωναν και το δυτικό τμήμα του ιερού χώρου. Δίπλα στη στοά του Φιλίππου, που οδηγούσε στα προπύλαια, υπήρχε η «Στοά των Ναξίων», κτισμένη ουσιαστικά πάνω στην προκυμαία με σχήμα Γ. Τα θεμέλια του τετράγωνου κτιρίου λίγο βορειότερα ανήκουν στον «Κερατώνα», το κτίριο μέσα στο οποίο υπήρχε ο βωμός σε σχήμα κεράτων, γύρω από τον οποίο χόρεψε κατά την παράδοση ο Θησέας επιστρέφοντας από την Κρήτη. Το βορειοδυτικό τμήμα της αγοράς ήταν αφιερωμένο στην ʼρτεμη, την αδελφή του Απόλλωνα και τη Δήμητρα, ενώ περιλάμβανε και ένα δημόσιο κτίσμα για τις συνελεύσεις της εκκλησίας του Δήμου.
Εξερχόμενος ο επισκέπτης από την βορεοδυτική γωνία του ιερού, θα βρεθεί στην επωνομαζόμενη «Αγορά του Θεοφράστου», επιμελητή των Αθηναίων στην Δήλο, που το 125 πΧ. διαμόρφωσε αυτή την έκταση που σήμερα συνήθως καλύπτεται από νερά. Απέναντί του ακριβώς βρίσκεται το μικρό ιερό του Ποσειδώνα Ναυκλαρίου και πίσω του η ευμεγέθης «Υπόστυλη Αίθουσα» οικοδόμημα άγνωστης χρήσης που ενδεχομένως σχετιζόταν με το εμπόριο σιτηρών. Ακολουθώντας την υπάρχουσα διαδρομή ο επισκέπτης περνάει από το ιερό του Δωδεκαθέου, αφιερωμένου στους 12 θεούς και φτάνει στο «μνημείο του Γρανίτη», όπως επικράτησε να λέγεται, ενός εντυπωσιακού συγκροτήματος του 2ου αιώνα π.Χ., κατασκευασμένου από γρανίτη που κατά πάσα πιθανότητα στέγαζε μία λέσχη θρησκευτικών συλλόγων. Αμέσως δυτικά βρίσκεται το Λητώο, ιερό αφιερωμένο στη μητέρα του Απόλλωνα και της ʼρτεμης Λητώ και πίσω του η Αγορά των Ιταλών, πλαισιωμένη από στοές και χρονολογούμενη στον 2ο αιώνα π.Χ., όταν οι Ρωμαίοι επιχειρηματίες είχαν αρχίσει να κατακλύζουν το νησί μετατρέποντάς το σε διεθνή εμπορικό κόμβο.
Μεταξύ της Αγοράς των Ιταλών και του Μνημείου από Γρανίτη, εκτείνεται προς τα βόρεια, ο πλέον γνωστός δρόμος της Δήλου, ο «δρόμος των Λεόντων» από τα ολόγλυφα μαρμάρινα λιοντάρια που τον πλαισίωναν. Αποτελούσαν αφιερώματα των κατοίκων της Νάξου (που φημιζόταν για το αστραφτερό της μάρμαρο) στο τέλος του 7ου αιώνα π.Χ. Σήμερα σώζονται μόλις πέντε από αυτά, ο αρχικός τους αριθμός όμως ίσως υπερέβαινε τα δέκα. Έχουν υποστεί εκτεταμένες φθορές από την αιολική διάβρωση, που με την πάροδο των χρόνων επέφερε εντυπωσιακή μείωση του όγκου τους. Ένα έκτο λιοντάρι από αυτή τη θέση έχει αποσπαστεί από τους Ενετούς και στολίζει μέχρι σήμερα το ναύσταθμο της Βενετίας.
Στο βάθος αριστερά του δρόμου βρίσκεται ένα μεγάλο οικοδομικό συγκρότημα με αναστηλωμένο σήμερα ιερό που ανήκει στο Κοινό των Ποσειδωνιαστών της Βηρυτού, κτισμένο από τους πλοιοκτήτες και εμπόρους που κατάγονταν από τη Βηρυτό. Πίσω από το ιερό έχει ανασκαφεί μία εκτεταμένη συνοικία με ιδιωτικές οικίες. Προχωρώντας ευθεία την «Οδό των Λεόντων», στο δεξί μας χέρι ο χώρος καταλαμβανόταν από την Ιερή Λίμνη, που κατά την παράδοση είδε το φως ο Απόλλωνας, σήμερα για λόγους υγειινής είναι αποξηραμένη. Ο δρόμος καταλήγει στις αθλητικές εγκαταστάσεις του ιερού νησιού, όπου υπήρχαν δύο παλαίστρες και ανατολικότερα ιππόδρομος και στάδιο.
Το στάδιο βρίσκεται σε κάποια απόσταση από το ιερό και το λιμάνι και διέθετε την δική του συνοικία, ένα γυμνάσιο και ένα ιερό αφιερωμένο στον Απόλλωνα Αρχηγέτη, το μυθικό οικιστή και πρώτο βασιλιά της Δήλου.
Οι πλουσιότερες ωστόσο συνοικίες της Δήλου κατελάμβαναν το χώρο νότια του ιερού και του λιμανιού. Εδώ βρισκόταν και η σημαντικότερη συνοικία του νησιού, η «συνοικία του θεάτρου», διαμορφωμένη σε άτακτες νησίδες και με τα σπίτια να διαμορφώνονται γύρω από ανοικτές αυλές. Σε κάποια από αυτά σώθηκαν εκπληκτικής ομορφιάς περίτεχνα ψηφιδωτά από τα οποία έλαβαν τα σπίτια τα ονόματά τους. Εδώ βρίσκεται το περίφημο «Σπίτι του Διονύσου» και το «Σπίτι της Τρίαινας», καθώς και το «Σπίτι του Διοσκουρίδη και της Κλεοπάτρας» με τα αγάλματα των ιδιοκτητών, όρθια στην είσοδο, να υποδέχονται τον επισκέπτη. Περνώντας μέσα από τον κεντρικό δρόμο της συνοικίας καταφτάνουμε στο θέατρο, στην πλαγιά του λόφου. Εδώ κατέφευγαν οι καλλιεργημένοι κάτοικοι του νησιού για στιγμές πνευματικής θαλπωρής παρακολουθώντας τα ήδη κλασικά έργα των μεγάλων τραγικών, καθώς και οι λιγότερο καλλιεργημένοι για να διασκεδάσουν με τις σύγχρονες κωμωδίες του Μενάνδρου.
Ένα μονοπάτι οδηγεί τον επισκέπτη από το θέατρο προς τις παρυφές του όρους Κύνθου. Εδώ βρίσκονται ίσως τα δύο πλουσιότερα σπίτια του νησιού, το «Σπίτι των Προσωπείων» με περίφημα ψηφιδωτά, που μάλλον ανήκε σε κάποιον θεατρικό επιχειρηματία και το «Σπίτι των Δελφινιών» που πιθανότατα ανήκε σε έναν εύπορο έμπορο-πλοιοκτήτη.
Στην περιοχή που εκτείνεται από τις παρυφές του όρους Κύνθος μέχρι και την κορυφή του, βρίσκονταν τα ιερά των μη ελληνικών θεοτήτων, που μας θυμίζουν ότι η Δήλος από τον 3ο αιώνα π.Χ. και έπειτα, υπήρξε ένα εξαιρετικά κοσμοπολίτικο νησί, όπου οι ξένες θεότητες μπορούσαν να βρουν τη θέση τους δίπλα στις πατροπαράδοτες αρχέγονες λατρείες. Εδώ θα συναντήσουμε τα ιερά των θεών της Ασκαλώνας, το ιερό του Σάραπη, το ιερό της Ίσιδος (με το ναό της αναστηλωμένο), καθώς και τα ιερά του Αταργάτιδος και ʼδαδος, θεοτήτων από τη Συρία. Δίπλα στις ξένες αυτές θεότητες απαντούνται και τα μικρότερα ιερά των ελληνικών θεοτήτων: το ιερό της Αρτέμιδος Λοχείας, προστάτιδος των τοκετών, του Διός Κυνθίου και της Αθηνάς Κυνθίας, της Ήρας, της Αγαθής Τύχης και των Καβείρων. Ξένοι και ντόπιοι θεοί λατρεύονται δίπλα-δίπλα σε ένα κλίμα αξιοζήλευτης θρησκευτικής ανοχής.

Ο περίπατος των ερευνημένων περιοχών της Δήλου σταματάει συνήθως εδώ. Η περιήγηση επιβάλλεται να ολοκληρωθεί με την επίσκεψη στο Μουσείο της Δήλου. Μόνο οι τρεις από τις επτά αίθουσες είναι ανοικτές στο κοινό, καθώς οι αυξημένες ανάγκες μετέτρεψαν τις υπόλοιπες σε αποθήκες. Στην κεντρική αίθουσα βρίσκεται η έκθεση αρχαϊκής γλυπτικής, που περιλαμβάνει κυρίως κούρους, που αποτελούσαν τα κατεξοχήν αναθήματα της Αρχαϊκής Περιόδου στο ιερό. Από την ίδια εποχή εκτίθεται η ενεπίγραφη «βάση του Ευθυκρατίδη», μία σφίγγα, έργο παριανών γλυπτών του 6ου αιώνα και τέλος αγάλματα των θεών της Ύστερης Αρχαϊκής Περιόδου. Στη βόρεια αίθουσα εκτίθενται τα γλυπτά της Κλασσικής Περιόδου, με το σύμπλεγμα του Βορέα που αρπάζει την Ωρείθυια, αυστηρορυθμικά αγάλματα αθλητών και μαρμάρινους λέοντες. Τέλος στην τρίτη νότια αίθουσα εκτίθενται ευρήματα κεραμικής, μικροπλαστικής και μικροτεχνίας που καλύπτουν μία χρονική περίοδο από την Πρωτοκυκλαδική Εποχή μέχρι τους Ύστερους Ρωμαϊκούς Χρόνους.
Κάθε συνοπτική περιήγηση ενός αρχαιολογικού χώρου ή Μουσείου, όσο εμπεριστατωμένη και αν είναι, αδυνατεί να καλύψει τα συναισθήματα που δημιουργεί η φυσική μας παρουσία σ αυτόν. Ειδικά η Δήλος δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση. Οι τρεις ώρες που συνήθως διαρκούν οι οργανωμένες ξεναγήσεις των τουριστικών πλοιαρίων, αρκούν μονάχα για ένα γρήγορο πέρασμα από τις διάφορες συνοικίες. Για όποιον ωστόσο ενδιαφέρεται να γνωρίσει τη Δήλο με περισσότερη άνεση, να σταθεί μπροστά από κάθε κτίσμα και να το ανασυνθέσει στη φαντασία του, να θαυμάσει τους υπέροχους ιριδισμούς των ψηφιδωτών δαπέδων ή να νιώσει την εκτυφλωτική λάμψη των κούρων της Νάξου, θα πρέπει να αφιερώσει δύο τουλάχιστον ημέρες.
H παραμονή στο νησί απαγορεύεται μετά τη δύση του ήλιου.

ΑΚΟΜΑ ΜΕΡΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ culture.gr

  Πανελλήνιο ιερό, τόπος γέννησης του Απόλλωνος και της Αρτέμιδος. Τα πρώτα ίχνη κατοίκησης στη Δήλο χρονολογούνται στην 3η χιλιετία π.Χ., ενώ σημαντικά λείψανα της μυκηναϊκής εποχής έχουν αποκαλυφθεί στην περιοχή του ιερού. Τον 7ο αιώνα π.Χ. η Δήλος είναι ήδη ονομαστό κέντρο των Ιώνων εξαιτίας της θρησκευτικής της σημασίας ως τόπος γέννησης του Απόλλωνος. Ο Πεισίστρατος εγκαινιάζει το 540 π.Χ. με την πρώτη κάθαρση της Δήλου την Αθηναϊκή επίδραση στη Δήλο, η οποία εξελίσσεται σε κυριαρχία και διατηρείται ουσιαστικά -με εξαίρεση μικρά μόνο διαστήματα- μέχρι τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ., οπότε η Δήλος ανακηρύσσεται ελεύθερη και ανεξάρτητη (314 π.Χ.).
  Η περίοδος της δηλιακής ανεξαρτησίας διαρκεί μέχρι το 166 π.Χ., οπότε οι Ρωμαίοι παραχωρούν εκ νέου τη Δήλο στους Αθηναίους.
  Η δεύτερη κυριαρχία τους αρχίζει με την οριστική εκδίωξη των κατοίκων της Δήλου στην AXAIA. Σημαντικό πλέον στοιχείο του πληθυσμού είναι οι ξένοι, συνέπεια της ανακήρυξης της Δήλου σε ελεύθερο λιμάνι από τους Ρωμαίους. Η ατέλεια προσελκύει όλο το εμπόριο μεταξύ Ανατολής και Δύσης, με αποτέλεσμα την αφάνταστη οικονομική ανάπτυξη της Δήλου.
  Οι στενές όμως σχέσεις με τη Ρώμη υπήρξαν η αιτία της καταστροφής της. Κατά τους πολέμους του Μιθριδάτη εναντίον των Ρωμαίων, η Δήλος δέχεται καταστροφικές επιθέσεις το 88 και 69 π.Χ. Από τότε η ζωή της Δήλου φθίνει διαρκώς. Κατά το 2ο και 3ο αιώνα μ.Χ. εξακολουθεί να υπάρχει μικρός συνοικισμός στη Δήλο και διαδίδεται ο Χριστιανισμός. Από το τέλος του 5ου αιώνα μ.Χ. τα οδοιπορικά χαρακτηρίζουν πλέον τη Δήλο ως άδηλο.
Ιστορικό Ανασκαφών:
  Η Δήλος, ως ιερός τόπος στον οποίο υπήρχαν λαμπρά οικοδομήματα και ιερά, δε λησμονήθηκε ποτέ και υπάρχουν πολλές αναφορές στους περιηγητές για τα ερείπια που ήταν ορατά στο νησί. Πολλά γλυπτά μεταφέρθηκαν σε μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού, ενώ μάρμαρα των αρχαίων κτιρίων χρησιμοποιήθηκαν σαν οικοδομικό υλικό από τους κατοίκους των γύρω νησιών.
  Οι ανασκαφές στη Δήλο άρχισαν το 1873 από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών. Από το 1904 έως το 1914 αποκαλύφθηκαν υπό τη διεύθυνση του M. Holleaux και χάρη στην γενναία επιχορήγηση του δούκα de Loubat τα σημαντικότερα τμήματα της αρχαίας Δήλου. Περίοδος έντονης ανασκαφικής δραστηριότητας υπήρξαν επίσης τα έτη 1958 έως 1975. Η ανασκαφή συνεχίζεται ακόμα από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, αλλά το κέντρο του θρησκευτικού, πολιτικού και εμπορικού βίου καθώς και μεγάλο μέρος των ιδιωτικών κατοικιών έχουν ήδη αποκαλυφθεί. Μικρής κλίμακας ανασκαφές διενήργησαν και Ελληνες αρχαιολόγοι, κυρίως στις αρχές του αιώνα.
Ιστορικό Αναστηλωτικών Έργων :
  Μεγάλης κλίμακας αναστηλωτικές εργασίες έγιναν από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, κυρίως στις συνοικίες ιδιωτικών κατοικιών, ενώ μικρότερης κλίμακας πραγματοποιούνται τα τελευταία χρόνια από την ΚΑ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.   Αναστηλώθηκαν αρκετοί κίονες, ενώ στεγάστηκαν αρχαίες οικίες (Οικία Τριαίνης, Οικία Προσωπείων, Οικία Ερμού) κυρίως για να προστατευθούν τα ψηφιδωτά δάπεδα. Από το 1990 η Δήλος έχει ενταχθεί στον κατάλογο των μνημείων που αποτελούν Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά και προστατεύονται από την Unesco.
  Σημαντικότερα μνημεία ή αρχιτεκτονικά σύνολα :
Αγορά Ερμαϊστών ή Κομπεταλιαστών
  Aνοικτή πλατεία πλάι στο Ιερό Λιμάνι, μία από τις σημαντικότερες αγορές της ελληνιστικής πόλης, στρωμένη με μεγάλες πλάκες γρανίτη, πολλές από τις οποίες έχουν τρύπες για την στερέωση πασάλων που στήριζαν στέγαστρα. Στη βόρεια πλευρά είναι η Στοά του Φιλίππου κι ένας μικρός ιωνικός ναός αφιερωμένος στον Ερμή, ενώ στα ανατολικά και στα νότια οριοθετείται από σειρές καταστημάτων και εργαστηρίων. Στο κέντρο της πλατείας σώζονται τα θεμέλια ενός τετράγωνου και ενός κυκλικού μνημείου αφιερωμένων επίσης στον Ερμή, το θεό του εμπορίου, και γύρω από αυτά υπάρχουν βάσεις αναθημάτων τραπεζιτών, καπετάνιων και εμπόρων. Τελευταίο τέταρτο του 2ου π.Χ. αιώνα.
Ναός των Δηλίων
  Ο ναός των Δηλίων ή Μέγας Ναός είναι ο τελευταίος και μεγαλύτερος από τους τρεις ναούς του Απόλλωνος. Είναι ένας περίπτερος δωρικός ναός με έξι κίονες σε κάθε στενή και 13 κίονες σε κάθε μακρά πλευρά. Η κατασκευή του άρχισε το 478 π.Χ., διακόπηκε γύρω στα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα, όταν το ταμείο της Αθηναϊκής Συμμαχίας μεταφέρθηκε στην Αθήνα, και συνεχίστηκε στη σύντομη περίοδο της Δηλιακής Ανεξαρτησίας χωρίς ποτέ να ολοκληρωθεί.
Μινώα Κρήνη
  Η Μινώα Κρήνη, που αναφέρεται στις επιγραφές και ταυτίστηκε από ένα ανάγλυφο αφιερωμένο στις Μινώες Νύμφες, είναι μια δημόσια δεξαμενή σκαμμένη στο φυσικό βράχο, το δεύτερο μισό του 6ου π.Χ. αιώνα. Ηταν στεγασμένη με ένα τετράγωνο κτίριο, ανοικτό στη νότια πλευρά, όπου υπήρχε δωρική στοά. Στη νότια πλευρά υπάρχουν επίσης σκαλοπάτια, από τα οποία κατέβαιναν για να φτάσουν τη στάθμη του νερού. Η κρήνη ήταν σε χρήση μέχρι τους ύστερους ελληνιστικούς χρόνους, οπότε μετατράπηκε σε κατοικία.
Ανδηρο των Λεόντων
  Τα μαρμάρινα λιοντάρια, αφιέρωμα των Ναξίων γύρω στο τέλος του 7ου αιώνα π.Χ., είναι τοποθετημένα σε μια σειρά, ατενίζοντας ανατολικά, προς την Ιερή Λίμνη. Υπολογίζεται ότι αρχικά ήταν 16, αλλά μόνον πέντε και τμήματα από τρία ακόμη σώζονται στο χώρο, ενώ το ακέφαλο σώμα ενός άλλου κοσμεί το Ναύσταθμο της Βενετίας. Τοποθετημένα στη δυτική πλευρά του δρόμου, που οδηγεί από το αρχαϊκό λιμάνι του Σκαρδανά στους ναούς, ήταν οι αιώνιοι φρουροί του Ιερού.
Ίδρυμα των Βυρητίων Ποσειδωνιαστών
  Το ίδρυμα των Βηρυτίων ήταν η λέσχη μιας Ενώσεως εφοπλιστών, τραπεζιτών και πρακτόρων που είχαν συσπειρωθεί για να λατρεύουν τους δικούς τους θεούς και να προστατεύουν πιο αποτελεσματικά τα κοινά εμπορικά τους συμφέροντα. Αποτελείται από μια κεντρική αυλή με περιστύλιο γύρω από την οποία υπάρχουν διάφορα δωμάτια και ναΐσκοι αφιερωμένοι στον Ποσειδώνα, τον Ηρακλή, τη Ρώμη. Τελευταίο τέταρτο του 2ου π.Χ. αιώνα.
Στοιβάδων
  Ορθογώνια εξέδρα, στα ΒΑ του Ιερού, μέσα στην οποία βρέθηκε άγαλμα του Διονύσου πλαισιωμένο από τα αγάλματα δύο ηθοποιών - Παποσιληνών (στο Μουσείο). Δύο πεσσοί αριστερά και δεξιά της εξέδρας στηρίζουν υπερμεγέθεις φαλλούς. Ο πεσσός που βρίσκεται στα νότια, ανάθημα του κατοίκου της Δήλου Καρύστιου, που νίκησε σαν χορηγός σε θεατρικό αγώνα γύρω στο 300 π.Χ., έχει ανάγλυφες σκηνές από τον κύκλο του Διονύσου.
Το Θέατρο
  Το αρχικό ξύλινο θέατρο αντικαταστάθηκε στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. με το σημερινό λίθινο. Το επιθέατρο και το κατώτερο τμήμα του θεάτρου, που δεν είναι ομόκεντρα, χωρίζονται από διάζωμα. Πίσω από την πρώτη σειρά καθισμάτων, που ήταν για τα τιμώμενα πρόσωπα, υπάρχουν 26 σειρές θρανίων στο κάτω τμήμα και άλλες 17 σειρές στο επιθέατρο, που χωρίζονται από οκτώ κλίμακες σε επτά τμήματα (κερκίδες), που μπορούσαν να εξυπηρετήσουν περίπου 5.500 θεατές. Μπροστά από την κυκλική ορχήστρα σώζονται τα θεμέλια της σκηνής.
Ναός της Ίσιδος
  Ο μικρός δωρικός ναός της Ίσιδος, βρίσκεται στο Ιερό των Ξένων Θεών, στους πρόποδες του Κύνθου. Οικοδομήθηκε στις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. και επισκευάσθηκε από τους Αθηναίους το 135 π.Χ. Στο εσωτερικό του ναού σώζεται ακόμη το λατρευτικό άγαλμα της θεάς, που λατρευόταν με διάφορα ονόματα και ήταν η προστάτις των ναυτικών και αυτή που έδινε καλή υγεία και τύχη.
Ναός της Ήρας
  Ο δωρικός ναός της Ήρας οικοδομήθηκε γύρω στο 500 π.Χ., κάτω από το σηκό, όμως, βρέθηκαν λείψανα ενός αρχαιότερου ναού των αρχών του 7ου αιώνα π.Χ. Κάτω από το σηκό βρέθηκαν επίσης πολλά αγγεία αρχαϊκών χρόνων (στο Μουσείο), αρκετά από τα οποία έχουν εγχάρακτες αναθηματικές επιγραφές. Στα νότια του ναού βρίσκεται ο βωμός της θεάς.
Η Οικία του Διονύσου
  Η "Οικία του Διονύσου" είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα ιδιωτικής κατοικίας στη Δήλο γύρω στο τελευταίο τέταρτο του 2ου αιώνα π.Χ. Ονομάστηκε έτσι από το περίφημο ψηφιδωτό του αιθρίου που παριστάνει τον Διόνυσο πάνω σ" έναν πάνθηρα. Ένας στεγασμένος διάδρομος οδηγεί από την οδό στην κεντρική αυλή, που περιβάλλεται από περιστύλιο, στο οποίο ανοίγουν τα δωμάτια του ισογείου. Στο κέντρο της αυλής υπάρχει υπόγεια δεξαμενή στεγασμένη με ένα σπουδαίο ψηφιδωτό δάπεδο, στην οποία συγκεντρωνόταν το νερό της βροχής. Μία λίθινη σκάλα οδηγεί στα κομψά ιδιαίτερα δωμάτια του πρώτου ορόφου.